O pierwszym etapie 36. Konkursu na Sztukę Teatralną Dla Dzieci i Młodzieży

Prezentujemy podsumowanie pierwszego etapu 36. Konkursu na Sztukę Teatralną dla Dzieci i Młodzieży sporządzone przez jurorki – Katarzynę Krajewską i Katarzynę Grajewską. Dokument stanowi krytyczne podsumowanie charakteru sztuk zgłaszanych do tegorocznej edycji, a co za tym idzie – zbiorczy feedback dla osób biorących udział w naborze. Wnioski, które w protokole zawarły jego autorki, mogą być przydatne także w kontekście kolejnych odsłon Konkursu – zarówno dla osób planujących napisać i zgłosić swoje sztuki w przyszłości, jak i dla nas, organizatorów wydarzenia, chcących jak najlepiej komunikować wskazówki dramatopisarskie dla przyszłych uczestników i uczestniczek wydarzenia. Zapraszamy do lektury!

Charakterystyka sztuk nadesłanych

Najliczniejszą grupę stanowiły sztuki adresowane do widzów w wieku szkolnym, nieco mniej liczną – te skierowane do młodzieży. Najwęższą grupą adresatów są wciąż dzieci najmłodsze. W przypadku kilku sztuk tematyka albo sposób ujęcia tematu wskazywały raczej na docelowego widza dorosłego.

Pozytywne zjawiska zauważone w tej edycji Konkursu przez jury I etapu to bardzo szerokie spektrum tematów podejmowanych przez autorów/autorki tekstów: od podróży w czasie i przestrzeni, w tym podróży kosmicznych, poprzez roboty, wynalazki, sztuczną inteligencję ale też życie codzienne (sprawy rodzinne i szkolne), relacje, świat emocji aż do problemów współczesnego świata (wojna, kryzys klimatyczny, ekologia). Na uwagę zasługuje także otwartość autorek/autorów na szeroko rozumianą problematykę społeczną i tematy związane z różnorodnością, włączaniem, tolerancją – i z drugiej strony: wykluczeniem, odrzuceniem, niesprawiedliwością. W większości tekstów nadesłanych na Konkurs widać dobre chęci autorów/autorek i ich starania, by ukazać młodym widzom świat, w którym dobro zwycięża. Tym próbom, nawet najzupełniej udanym, towarzyszą niestety często braki warsztatowe.

Sztuki adresowane do dzieci w wieku przedszkolnym są nie tylko grupą najmniej liczną, ale też w najmniejszym stopniu spełniającą kryteria oryginalności autorskiego pomysłu oraz walorów estetycznych tekstu. Dominują w niej alegoryczne opowieści o bohaterach zwierzęcych zamieszkujących las lub wieś, a preferowane tematy to przyjaźń lub typowe dziecięce lęki. Znaczna część sztuk napisana została wierszem. Uwagę zwraca także częsta archaizacja języka i świata przedstawionego oraz nadreprezentacja bohaterów znanych dzieciom raczej z literatury (królewny, książęta) niż otaczającej je rzeczywistości. Wiele spośród sztuk w tej grupie wydaje się wzorowanych na klasycznych pozycjach z kanonu literatury dla dzieci: baśniach Perraulta, wierszach Brzechwy czy Tuwima. Większość nadesłanych sztuk ma charakter dydaktyczny, wiele kończy się morałem. Dlatego też spośród tej grupy wyłoniono najmniej tekstów kwalifikujących się do II etapu, mimo że jury zdaje sobie sprawę z niedoboru nowych sztuk dla najmłodszych w polu szeroko rozumianego teatru dla dzieci.

Sztuki skierowane do dzieci w wieku szkolnym dużo częściej czerpią ze współczesności i świata otaczającego docelowych odbiorców. Akcja wielu dzieje się w szkole, a problematyka dotyczy spraw bliskich dzieciom (relacje rówieśnicze, konflikty, akceptacja lub jej brak). Wiele z nich poświęcono relacjom z rodzicami. Problemy poruszane w tych utworach to przede wszystkim nieobecni, zapracowani rodzice lub też ich rozstanie. Pojawia się także temat uzależnienia od smartfonu/internetu, często powiązany ze wspomnianym brakiem relacji z opiekunami. W kilku sztukach pojawił się wątek sztucznej inteligencji lub inteligentnych robotów i ich domniemanego wpływu na losy cywilizacji. Warto zauważyć, że w sposobie ujęcia tematów związanych z nowymi technologiami (smartfony, AI) dominuje lęk: często są one przedstawiane jako zagrożenie. Autorzy i autorki skłonni są przy tym raczej do stawiania diagnoz niż prób zrozumienia perspektywy młodych odbiorczyń i odbiorców, korzystających z tych technologii na co dzień.

O ile tematyka sztuk dla najmłodszych dzieci jest najczęściej – niestety – błaha, o tyle teksty dla młodzieży wydają się niemal wyłącznie oscylować wokół problemów współczesności. Uzależnienie od smartfonu/internetu, nieobecni lub również zmagający się z uzależnieniem rodzice, hejt, cyberprzemoc, depresja, autoagresja, samobójstwo, ucieczka z domu – to najczęstsze tematy sztuk w tej grupie. Autorzy i autorki przy tym zdecydowanie częściej formułują oskarżenia wobec winnych niż wskazują możliwe rozwiązania / drogi wyjścia. To wszystko, w połączeniu z występującym nierzadko przygnębiającym finałem nasuwa pytania o uczucia, z jakim chcą pozostawić młodego widza. Ciężaru podejmowanych tematów niestety najczęściej nie równoważy forma. Dominują konwencja realistyczna lub wręcz dokumentalna bez prób artystycznego przetworzenia tematu wziętego z życia. Język bohaterów i bohaterek jest często stylizowany na język mówiony, z kolokwializmami lub elementami młodzieżowego slangu. Humor w ujęciu poważnego tematu czy choćby dystans wobec niego pojawiają się bardzo rzadko, podobnie jak operowanie metaforą – co zastanawiające w przypadku konkursu na sztukę teatralną.

Wnioski końcowe

Jury sformułowało także kilka obserwacji ogólnych, wynikających z lektury wszystkich stu tekstów niezależnie od wieku ich docelowego odbiorcy. Zauważalne są: nieumiejętność operowania metaforą oraz artystycznego przetwarzania podejmowanych tematów, niedostatek nowatorskich poetyk, oryginalnych formuł dramaturgicznych czy ciekawych konstrukcji, powielanie konwencji estetycznych i językowych. Uwagę zwraca również duża liczba dialogów wierszem oraz piosenek, zwłaszcza w tekstach dla młodszych dzieci. W warstwie fabularnej powtarzają się typowe tematy, problemy oraz schematy fabularne (przemiana bohatera). Teksty niezwykle rzadko są otwarte na interpretację, ich potencjał teatralny bywa ograniczony, didaskalia za to szczegółowe, nie pozostawiające pola inscenizatorom. Wszystko to składa się na wniosek końcowy, mówiący o potrzebie powrotu do źródeł Konkursu, czyli przede wszystkim warsztatów dramatopisarskich i dramaturgicznych dla nowych autorów i autorek.

Katarzyna Krajewska, Katarzyna Grajewska
jury pierwszego etapu 36. Konkursu na Sztukę Teatralną dla Dzieci i Młodzieży